fot. Muzeum Narodowe materiały prasowe
Krok po kroku, wystawa po wystawie. Zdradzamy, gdzie warto się wybrać, gdy pogoda przegoni nas z spaceru.
Październik nie stawia na efekty specjalne – stawia na głębię. Abakanowicz na Wawelu to nie tylko ekspozycja dzieł, ale próba otwarcia królewskiej rezydencji na dialog ze współczesnością, podczas gdy warszawska wystawa Ensora i Wojtkiewicza przypomina, że karnawał zawsze był metaforą życia na opak – świata chaosu, anarchii i wolności od norm. Design pojawia się tu nie jako ornament, lecz jako struktura myślenia o kryzysie i odbudowie.
Lista dziesięciu najciekawszych wystaw zawsze będzie arbitralna, ale październik udowadnia, że najważniejsze nie jest co się pokazuje – tylko jak się to kontekstualizuje. W przestrzeniach, które same w sobie są manifestami: królewskich komnatach, postindustrialnych muzeach włókiennictwa, salach narodowych instytucji. To miesiąc, w którym medium staje się komunikatem, a historia przestaje być alibi dla bezpiecznego konformizmu.
1/10
1. „Warszawa – São Paulo – Warszawa” w Willi Gawrońskich w Warszawie
Po raz pierwszy w Polsce i Europie daje się poznać Jerzy Zalszupin – Polak, który podbił Brazylijskie serca i stał się ikoną światowego modernizmu. Zamiłowanie polaka do architektury i designu zrodziło się, gdy w jego 15-letnie ręce wpadła ilustrowana rysunkami Le Corbusiera książka.
W Brazylii znalazł się nie przez przypadek – urodził się w okresie międzywojennym w żydowskiej rodzinie w Polsce, ale miał więcej szczęścia niż większość przedstawicieli jego wiary. W 1939 roku wraz z rodziną schronił się w Rumunii, gdzie skończył studia architektoniczne. Stamtąd pojechał do Francji, ale nie na długo. Przytłoczony zniszczoną wojną Europą uciekł. Spokój ducha znalazł w brazylijskim São Paulo.
Tam rozkręcił karierę architektoniczną. Już dwa lata po przyjeździe założył własne studio architektoniczne oraz manufakturę mebli - L’Atelier.
„Celem wystawy jest przybliżenie publiczności niepowtarzalnej filozofii projektowej Zalszupina, jego modernistycznej wrażliwości oraz wkładu w rozwój brazylijskiego wzornictwa i architektury. To także próba wpisania jego dokonań w polski kanon kultury wizualnej” – mówi Maria Murawsky, kuratorka i projektantka wystawy.
Ekspozycję można zobaczyć w Willi Gawrońskich do 19 października 2025.
2. „Kantor. Terapia widzeń” w Crickotece w Krakowie
Otwarta w lipcu tego roku wystawa stała Crickoteki zasługuje na chwilę uwagi. Została skonstruowana jako swoisty „instrument optyczny”, pozwalający nam zobaczyć świat i samych siebie w inny niż zazwyczaj sposób, umożliwiający wgląd w rejony realności, o których nie pamiętamy bądź niekoniecznie chcemy pamiętać, czy też których obraz zostaje zmącony, zakłócony, zdeformowany przez zbiorowe traumy, marketing polityczny czy media.
Wystawa przedstawia dzieła Tadeusza Kantora i archiwalia związane z jego twórczością, ale nie tylko – znajdują się tam też prace międzynarodowej grupy artystek i artystów. Całość buduje przestrzeń, która wyostrza nasze spojrzenie na rzeczywistość, zwłaszcza na to, co z ulgą omija się wzrokiem.
3. „MINDBOOM 2025: Do Wolności, my tańczymy” w Wałbrzyskiej Galerii Sztuki BWA
Wystawa jest organizowana w ramach upamiętnienia dwóch symbolicznych dat: 80. rocznicy wyzwolenia Korei Południowej i 105. rocznicy Dnia Zwycięstwa w Polsce. Wychodzi jednak poza ramy czasowe – bada, czym wolność staje się dziś, w świecie zdominowanym przez niewidzialne formy kontroli: konwencje społeczne, struktury percepcji, kulturowe traumy. W tym kontekście spotykają się artyści z Azji i Europy, podejmując wspólny taniec poza granicami języka i geopolityki.
Wystawa jest współorganizowana przez Wrocławską Galerię FOTO-GEN, aktualnie remontowaną, ale dalej aktywnie działającą w świecie artystycznym. Można ją oglądać do 2 listopada 2025 roku.
4. „Kierunek Paryż. Polskie artystki z pracowni Bourdelle’a” w Warszawskiej Królikarni
Zainteresowanie rzeźbą u młodych polek jest zauważalne już od początku XX wieku. Kobiety mogły studiować w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie od 1904 roku, zaś w Krakowie od 1920. Wiele z nich wyjeżdżało jednak uczyć się od zagranicznych mistrzów. Jednym z nich był Antoine Bourdelle, profesor Académie de la Grande Chaumière.
Bourdelle dla Polaków był postacią mającą szczególne znaczenie, jako aktywy orędownik dążeń Polski do niepodległości i twórca pomnika Adama Mickiewicza w Paryżu. Uczyło się u Bourdelle’a wiele wybitnych polskich artystek, które swoją twórczością i sukcesami, także na arenie międzynarodowej, wpisały się na stałe w historię sztuki. To właśnie ich prace można oglądać na wystawie w Królikarni.
Zainteresowani rzeźbami polek, które kształciły się u mistrza mogą podziwiać wystawę do 26 października.
5. „Hekate. Pozwól mi płakać – Wróblewska/Adamczyk” w Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu
Na wystawie można obejrzeć grafiki Krystyny Wróblewskiej, doświadczonej przez wojnę kobiety, która wychowała dwóch synów, z czego młodszy, Andrzej, zmarł w wieku 29 lat w wyniku wypadku w Tatrach. Macierzyństwo jest tematem często powracającym w jej pracach, tak samo jak poczucie straty związane ze śmiercią. Na wystawie zobaczyć można serię jej autoportretów i grafikę przedstawiającą matkę w żałobie. Motyw, który jest jej bardzo bliski.
Justyna Adamczyk z kolei w wielu autokomentarzach przyznaje, że interesuje ją ambiwalencja związana z pamięcią. Tworzy notatniki rysunkowe, w których upamiętnia ofiary przemocy. Jej prace są w pewien sposób uniwersalne, wyabstrahowane z pojedynczej biografii i przepełnione cierpieniem.
Obie twórczynie poprzez swoje dzieła eksplorują tematy cierpienia, straty i żałoby, w nieoczywisty sposób przetwarzając wątki autobiograficzne. Artystki nawiązują do wierzeń i mitologii, łączą elementy biologiczne, kulturowe i duchowe.
Wystawę można oglądać do 1 lutego 2026 roku.
6. „Etnoalternatywa. Nowe spojrzenie na modę ludową” w Muzeum Śląskim w Katowicach
Na wystawie można zobaczyć wybrane elementy śląskich strojów ludowych oraz fotografie, przedstawiające, w jaki sposób były ze sobą zestawiane, żeby wyglądać dumnie, elegancko i naturalnie. Elementem robiącym z „etno” alternatywę są projekty Beaty Bojdy, śląskiej projektantki ubioru, której styl charakteryzuje się wieloma nawiązaniami do kultury ludowej. Sama mówi o swojej sztuce tak:
„Etno jest moim autorskim projektem, który powstał podczas studiów na wzornictwie w łódzkiej WSSiP. Pomyślałam wtedy, że chciałabym aby moje projekty, zarówno te związane z modą, jak i społeczne pokazywały ponadczasowe piękno sztuki i rękodzieła ludowego”. Prace artystki były eksponowane za granicą na wystawach w Paryżu, Budapeszcie i Dubaju. W Katowicach można je oglądać do 25.01.2026 roku.
7 „Daddies, kings & sissy boys" w CSW Kronika Bytom
Wystawa (15.11–30.12.2025) prezentuje praktyki i postawy przełamujące stereotypowe postrzeganie męskości. Projekt kuratorowany przez Katarzynę Kalinę i Pawła Wątrobę skupia się na perspektywach nienormatywnych i queerowych, wykraczających poza tradycyjne modele. Przewodniczką wystawy będzie Diane Torr (1948-2017), nowojorska performerka i prekursorka drag kingu, której prace dokumentują różne strategie buntu wobec stereotypowego postrzegania płci. W projekcie uczestniczą artyści transpłciowi, w tym Oliwer Okręglicki i Małgorzata Mycek, prezentujący własne rozumienie męskości.
Joanna Ostrowska wraz z Noah Munier zaprezentuje badania archiwalne dotyczące osób trans przed II wojną światową z Bytomia i Katowic. Ważną część wystawy stanowi współczesna sztuka gejowska autorstwa Sebastiana Winklera, Marka Wodzisławskiego i Pawła Żukowskiego, eksplorująca homoseksualną samotność, męską cielesność i lęk przed przemocą. Krytyczną perspektywę feministyczną wniosą Dorota Hadrian, Iwona Demko i Liliana Zeic. Artyści cis-płciowi, w tym Krzysztof Gil, Daniel Kotowski i Grupa Performatywna Chłopaki, przedstawią konteksty wrażliwej męskości i polemikę z patriarchalnymi wzorcami. Wystawa pokaże także prace Piotra Sytego dekonstruujące stereotyp mężczyzny na polskiej wsi. Towarzyszyć jej będzie program performatywny „Drag king & boylesque show" we współpracy z kolektywem Śląsk Przegięty oraz katalog.
8. „Czarny karnawał. Ensor / Wojtkiewicz” w Muzeum Narodowym w Warszawie
Muzeum Narodowe w Warszawie zaprasza na wystawę „Czarny karnawał. Ensor / Wojtkiewicz” – bezprecedensowe zestawienie twórczości Jamesa Ensora i Witolda Wojtkiewicza, artystów przełomu XIX i XX wieku, których wyobraźnie splatają się w przewrotnym dialogu. Na ekspozycji można zobaczyć blisko 200 dzieł sztuki, prezentowanych w teatralnie zaaranżowanej przestrzeni. Kuratorzy zestawiają twórczość Ensora i Wojtkiewicza wokół motywów karnawałowej maskarady, teatru lalkowego, cyrku, śmierci, erotyki i groteski – tematów, które odsłaniają głębię ludzkiej natury i granice poznania. – Kultura łączy w sobie dwa porządki. Z jednej strony jest wyrazem naszej tożsamości – zbiorowej i indywidualnej, z drugiej – uniwersalnym językiem porozumienia, który nie wymaga pośrednictwa tłumaczy. Na wystawie w Muzeum Narodowym w Warszawie spotyka się dwóch artystów, którzy fizycznie nie spotkali się nigdy, ale którzy podobnie odczuwali i opisywali świat. Dzięki sile ich sztuki spotykają się też dwa kraje: Polska i Belgia. I rozmawiają najbardziej uniwersalnym z języków – językiem kultury – mówi Marta Cienkowska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego.
3 października 2025 – 11 stycznia 2026
9. „Sposoby widzenia” w Muzeum Sztuki w Łodzi
Przekrojowa wystawa międzynarodowej sztuki XX i XXI wieku z kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi prezentuje nie tylko najważniejsze zjawiska artystyczne, ale opowiada także historię samego muzeum – instytucji powołanej przez artystów i artystki, która od lat trzydziestych ubiegłego wieku jest centrum europejskiej awangardy.
„To jeden z najważniejszych polskich projektów muzealnych o zasięgu międzynarodowym w 2025 roku. Sposoby widzenia łączą tradycje awangardy z aktualną debatą o sposobach prezentowania sztuki i roli percepcji. Wystawa powstała na bazie jednej z najważniejszych kolekcji sztuki XX i XXI wieku. Pokazuje ją w ujęciu panoramicznym i przekrojowym, najszerszym w Polsce”, mówi Daniel Muzyczuk, dyrektor Muzeum Sztuki w Łodzi.
![10. „JEŚLI/TO [IF/THEN]” w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie](https://s3-eu-west-2.amazonaws.com/kmag/ckeditor/0/ESLY_TO_SITE_IMAGE.png)
10. „JEŚLI/TO [IF/THEN]” w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie
JEŚLI/TO [IF/THEN] skupia osoby artystyczne rozpoznające moment, w którym jako ludzkość wkroczyliśmy w fazę definiowaną mianem postnarracyjnej kondycji. Nie chodzi o zmierzch czy koniec narracji, ale raczej o ich rozrost i rozprzestrzenianie się. Opowieści migrują poza tradycyjnie rozumiane formy. Przenikają do naszego widzenia peryferyjnego i rezonują tuż pod progiem świadomości, samoczynnie generując się w szczelinach powstałych między tym, co wybraliśmy, a tym, co wybrało nas. Na wystawie te niewidzialne narracje można zobaczyć, dotknąć i podać w wątpliwość.
Tytuł wystawy funkcjonuje na wielu płaszczyznach jednocześnie. W programowaniu if/then tworzy podstawową konstrukcję warunkową — impuls kodu — pobudzającą maszynę do myślenia. Ale to także struktura proroctw, baśni, lęków i obsesji. Jeśli otworzysz te drzwi… Gdybym tylko… Jeśli to potrwa dłużej… Każda decyzja człowieka zaklina się między warunkiem a konsekwencją.
Polecane
10 najmocniejszych premier kinowych w październiku
Nowy pomnik Tiny Turner – „To chyba żart?”, piszą Internauci
![Gramatyka gier. Nowa wystawa w warszawskim Centrum Sztuki Współczesnej [PATRONAT]](https://kmag.s3.eu-west-2.amazonaws.com/articles/68da7b8bb106605795c3a91d/LEAPORRE-2024-09-GA-KL-Promo-1B.png)
Gramatyka gier. Nowa wystawa w warszawskim Centrum Sztuki Współczesnej [PATRONAT]
Ketamina ponownie w grze – ma pomóc w leczeniu depresji
Jesienne must have: nowości beauty i fashion, które pokochasz w tym sezonie
John Currin – erotyka w marmurze, śmierć pornografii
Polecane
10 najmocniejszych premier kinowych w październiku
Nowy pomnik Tiny Turner – „To chyba żart?”, piszą Internauci
Gramatyka gier. Nowa wystawa w warszawskim Centrum Sztuki Współczesnej [PATRONAT]
Ketamina ponownie w grze – ma pomóc w leczeniu depresji
Jesienne must have: nowości beauty i fashion, które pokochasz w tym sezonie