Mogłoby się wydawać, że wymieniając książki z wątkiem LGBT+, nie można pominąć klasyczek i klasyków pokroju Virginii Woolf, Oscara Wilde'a czy Colette. Nic bardziej mylnego! Pamiętając o subtelnej, queerowej fascynacji „Portretem Doriana Grey'a", niebinarnym „Orlando" czy skandalizującej (obecnie już nie tak bardzo) „Klaudynie w Paryżu", sięgamy po tytuły nieco mniej oczywiste, z pewnością jednak warte poznania.
Za myśl przewodnią posłużyły nam słowa Jamesa Baldwina, autora „Mojego Giovanniego":
„Świat zamyka nas w pułapce roli, którą gramy, i bardzo trudno jest zachować czujność, zbudować dystans pomiędzy obrazem nas widzianych z zewnątrz i tym, kim jesteśmy w istocie".
Wybraliśmy powieści, których bohaterowie badają granice własnej tożsamości i seksualności, często wbrew ogólnie przyjętym normom społecznym. Przy okazji zauważyliśmy, że znakomita większość zaprezentowanych tytułów zawiera elementy autobiografii. Autorzy czerpią z własnego bagażu doświadczeń, przepracowują traumy i sięgają po zróżnicowane środki wyrazu, by oddać uczucie lęku i wyobcowania, ale także ekscytację towarzyszącą podążaniu za własnymi pragnieniami.
Nie da się też nie zauważyć, że wiele książkowych bestsellerów doczekało się filmowych adaptacji. Przypomnijmy dla formalności choćby znakomitego „Samotnego mężczyznę" w reżyserii i według scenariusza debiutującego Toma Forda, z Colinem Firthem w roli głównej oraz ekranową wersję „Tamtych dni, tamtych nocy" Acimana z dandysem epoki millenialsów, Timothée Chalametem, na czele obsady.
I na tym nie koniec, ponieważ prawa do kolejnych tytułów zawierających wątki LGBT+ są chętnie nabywane przez wytwórnie filmowe. Jak donosi „Variety" firma Gerarda Butlera, G-Base, wyprodukuje wkrótce film fabularny na podstawie powieści Victorii Schwab „Niewidzialne życie Addie LaRue". Poniższe zestawienie może zatem przysłużyć się także fanom kina, którzy zamiast po książkę, sięgną po często niezwykle udane ekranizacje.
Przedstawiamy zatem garść tytułów zawierających wątki LGBT+, których lekturę warto nadrobić!
tekst: Aleksandra Adamiak
1/10
„Mój Giovanni" James Baldwin (1956)
Z krótkiej notki biograficznej o Baldwinie warto zapamiętać, że był on klasykiem „czarnej prozy". W swojej twórczości zajmował się konfliktami rasowymi i – obok Carson McCullers – był jednym z pionierów literackiego obrazu rewolucji seksualnej. O ile w „Innym Kraju" Baldwin odmalowuje środowisko nowojorskiej bohemy artystycznej, to w „Moim Giovannim" przenosi czytelników do Paryża lat 50-tych. Ciężar wiosennych i letnich nocy, gęstych od papierosowego dymu, miesza się z refleksami Sekwany i żigolakami – to Paryż, który obserwuje Dawid, młody Amerykanin przybywający do miasta miłości. Chłopak poznaje Hellę, ładną i inteligentną. Pozorne zadowolenie Dawida z nowej znajomości burzy jednak wewnętrzny i niezidentyfikowany niepokój. Skomplikowane emocje utrzymane są tuż pod powierzchnią – nawet wówczas, gdy Dawid zakochuje się w pięknym chłopcu o imieniu Giovanni i boryka z własną tożsamością i moralnymi dylematami.
„Pięć zauroczeń" André Aciman (2017)
Autor bestsellerowych „Tamtych dni, tamtych nocy" i „Ośmiu białych nocy" powraca z historią o Paulu – mężczyźnie, który kocha bynajmniej nie powściągliwie, ale namiętnie i całym sobą. W „Pięciu zauroczeniach" Aciman nadał niemal fanatycznemu poszukiwaniu pociągu fizycznego oraz towarzyszącym mu samotności i desperacji poetycki wymiar. Paul wpada w kolejne związki impetem rozpędzonego pociągu. Jego namiętność oraz brak opamiętania na równi fascynują, co budzą niepokój. Nieistotne czy podkochuje się w stolarzu pracującym dla jego rodziców podczas wakacji na południu Włoch, czy jako student na kampusie w Nowej Anglii wplątuje się w romans, lub niespodziewanie pochłaniają go korty tenisowe w Central Parku. Jaki jest tego skutek? Nie zdradzimy, zaręczamy jednak, że jest to pozycja obowiązkowa dla fanów Acimana.
„Dziewczyna, kobieta, inna" Bernardine Evaristo (2019)
To książka, o której było, jest i będzie głośno. „Sunday Times" i „Guardian" okrzyknęły „Dziewczynę, kobietę, inną" lekturą dekady. Za to „Time", „Washington Post" i „New Yorker" zgodnie uznały ją za książkę roku. W 2019 roku Evaristo otrzymała za powieść prestiżową Nagrodę Bookera. „Dziewczyna, kobieta, inna" to zbiór dwunastu historii, dwunastu bohaterów pochodzących z różnych zakątków globu, kultur, klas społecznych, o różnej tożsamości płciowej, różnych orientacji seksualnych, zmagających się jednak z podobnymi problemami, z seksizmem i rasizmem, walczących o swoje prawa, o wybór i życie poza schematami. Mimo, że temat mniejszości seksualnych jest zaledwie jednym z wielu, które podejmuje Evaristo, „Dziewczyna, kobieta, inna", to pozycja obowiązkowa.
„Middlesex" Jeffrey Eugenides (2002)
„Urodziłem się dwukrotnie – po raz pierwszy jako dziewczynka, w dzień wyjątkowo pozbawiony smogu, w Detroit, w styczniu 1960 roku, i ponownie jako nastolatek na oddziale pomocy doraźnej w okolicach Petoskey w stanie Michigan, w sierpniu 1974 roku" – w ten sposób Cal, narrator, rozpoczyna opowieść o sobie. Jest to zarówno rodzaj terapii jak i próba wyjaśnienia tego, jak to się stało, że amerykańska dziewczynka urodzona w rodzinie greckich imigrantów wyrosła na chłopca. Zwieńczeniem ośmiu dekad rodzinnej sagi jest przyjście na świat niezwykłej Calliope. Dziewczynka jest zaskoczona fascynacją, którą wzbudza w niej koleżanka z klasy. Wraz z rozwojem ich relacji oraz procesem dojrzewania bohaterka dochodzi do wniosku, że jej ciało rozwija się w sposób odmienny od innych dziewcząt. Zaczyna poszukiwać ku temu powodów... Nietuzinkowa fabuła i zachwycający styl prozy Eugenidesa zostały nagrodzone Pulitzerem.
„Carol" Patricia Highsmith (1952)
Patricia Highsmith to biseksualna autorka m.in. „Znajomych z pociągu" i „Utalentowanego pana Ripley'a" a także ponad dwudziestu powieści i kilkudziesięciu opowiadań eksporujących mroczne tajemnice ludzkiej psychiki. Pierwszy z wymienionych tytułów zekranizował sam Alfred Hitchcock, drugi – Anthony Minghella, w rolach głównych obsadzając Matta Damona, Jude'a Law i Gwyneth Paltrow.
Do wydanej pod pseudonimem Claire Morgan książki „The Price of Salt", znanej później jako „Carol" Highsmith przyznała się dopiero po 38 latach od publikacji. Romans lesbijski posiadał zbyt wiele cech autobiograficznych, co skłoniło pisarkę do utajenia autorstwa. Aby zapłacić za terapię konwersyjną Highsmith zatrudniła się w domu towarowym w Bloomingdale, gdzie spotkała pewną klientkę, która stała się muzą autorki i inspiracją do napisania „Carol". Tak powstała odważna, pełna rozkwitającej miłości dwóch kobiet o znacznej różnicy wieku opowieść, która rozgrywa się w Nowym Jorku lat 50-tych. Dziewiętnastoletnia Therese jest początkującą scenografką, która pracuje w domu towarowym. Pośród świątecznego zgiełku spotyka elegancką i intrygującą Carol. Z czasem między młodą dziewczyną i stateczną, zamożną kobietą zawiązuje się zakazany romans. Highsmith opisuje uczucie zakochania skrupulatnie, nie zapominając o towarzyszących mu niepokoju graniczącym z udręką i ekscytacji momentami sięgającej euforii. Na kanwie tej historii powstał film z wybitnymi kreacjami Cate Blanchett i Rooney Mary, odznaczony aż sześcioma nominacjami do Oscara.
„Płynąc w ciemnościach" Tomasz Jędrowski (2020)
Miłość homoseksualną w czasach głębokiego PRL-u w Polsce na różne sposoby sportretowały m.in. numery „DIK Fagazine'u", „Gejerel" Krzysztofa Tomasika czy „Lubiewo" Michała Witkowskiego. Z inspiracji latami 80-tymi powstało także „Płynąc w Ciemnościach" Tomasza Jędrowskiego – powieść, o której pochlebnie wyraził się choćby obecny w zestawieniu Edmund White, a także opiniotwórczy „The Guardian". „Płynąc w Ciemnościach" opowiada o zderzeniu skrajnych osobowości. Melancholijny i niepewny siebie student Ludwik poznaje na letnim obozie studenckim Janusza. Zaczyna się od wspólnej fascynacji literaturą z drugiego obiegu, na czele ze skandalizującym dziełem Jamesa Baldwina „Mój Giovanni". Przypadkowe spotkanie wkrótce przeradza się w burzliwy romans. Niestety, powrót do Warszawy okazuje się trudnym sprawdzianem dla miłości obu mężczyzn. Charyzmatyczny Janusz rozpoczyna karierę w kręgach partyjnych, za to Ludwik boryka się z niesprawiedliwościami komunistycznego reżimu. Ciężar wspólnej tajemnicy i odmienne poglądy wystawiają ich relację na próbę.
„Zuch" Edmund White (1982)
Nagrodzona przez Amerykańską Akademię Sztuki i Literatury powieść opowiada o dorastaniu w New Jersey lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Intencją White'a było ukazanie, jak wielką krzywdę wyrządza osobom homoseksualnym psychoterapia. „Zuch" to oparta luźno na życiorysie pisarza historia o chłopcu przeciwstawionym purytańskiemu społeczeństwu, które uznaje homoseksualizm nie tylko za chorobę, ale i za grzech a nawet zbrodnię. Na ile książka jest wierna historii życia jej autora?
– „W nazywaniu „Zucha" i pozostałych książek wchodzących w skład trylogii mianem powieści jest coś wyzwalającego, ponieważ gdybym miał dziesięciu kochanków, mógłbym zredukować ich do jednej osoby. (...) Sam byłem przedwcześnie dojrzały zarówno seksualnie jak i intelektualnie. Główny bohater jest o wiele bardziej normalny niż ja byłem w jego wieku. Jest też mniej śmiały pod względem seksualnym i nie tak przesadnie intelektualny. Gdybym nadał mu więcej własnym cech, ludzie mogliby nie być w stanie się z nim utożsamić" – przyznał White w wywiadzie dla „Asymptote Journal".
Książka została wydana 1982 roku i natychmiast stała się dziełem prekursorskim, które na stałe zapisało się w kanonie literatury LGBT+. Choć dziś, ze względu na rozluźnienie norm obyczajowych, pierwsza części trylogii White'a nie budzi już tych samych emocji, co w momencie publikacji, warto sięgnąć po ten klasyk, choćby po to, by sprawdzić czy częste porównania „Zucha" do prozy J.D. Salingera są uzasadnione.
„Rozmowy z przyjaciółmi" Sally Rooney (2017)
Debiutancka powieść pisarki określanej Salingerem doby Snapchata stała się popularna dopiero po publikacji „Normalnych Ludzi", tytułu rozsławionego dzięki obsypanemu nominacjami (m.in. Emmy i Złote Globy) serialowi. Bohaterką pierwszej książki Rooney jest 21-letnia Frances, studentka i początkująca pisarka, która wraz ze swoją byłą dziewczyną Bobbi okazjonalnie uczestniczy w slamach poetyckich. Spotkawszy na swojej drodze słynną dziennikarkę Melissę, Frances staje się bywalczynią ekstrawaganckich imprez i wakacyjnych wypadów do Bretanii. Melissa zamierza napisać artykuł o relacji Frances i Bobbi. Jednak gdy główna bohaterka poznaje męża popularnej dziennikarki sprawy zaczynają się komplikować...
„Wspaniali jesteśmy tylko przez chwilę" Ocean Vuong (2019)
Koncepcja książki jest co najmniej intrygująca – tym bardziej jeśli dodać do tego fakt, że mamy do czynienia z powieścią epistolarną i autobiograficzną. Ocean Vuong, wietnamsko-amerykańskiego pisarz i poeta, napisał list syna do matki, która nie potrafi czytać i do której ten list prawdopodobnie nigdy nie dotrze. Ta świadomość daje autorowi wolność i odwagę niezbędną, by opowiedzieć o wszystkim, co przeżył będąc gejem dorastającym w cieniu kultywowanego w USA mitu męskości. To niezwykle brutalny i poetycki zapis wspomnień o miłości, dojrzewaniu, odkrywaniu siebie i swojej seksualności na tle rasizmu.
„Złodziejka" Sarah Waters (2002)
Laureatka Bookera i Women's Prize for Fiction, Sarah Waters, nie raz dowiodła, że jest mistrzynią powieści lesbijskiej osadzonej w czasach historycznych. Utrzymana w duchu dzieł Wilkie Collinsa „Złodziejka" w 2002 roku zdobyła uznanie Stowarzyszenia Autorów Powieści Kryminalnych. Opowiada ona historię wychowanej na ulicach wiktoriańskiego Londynu złodziejki o imieniu Sue oraz panny z dobrego domu – Maud. Warto dodać, że zarówno „Złodziejka", jak i pierwsza powieść Waters „Muskając aksamit" doczekały się miniserialowych adaptacji produkcji BBC.
Polecane
„Nie jesteśmy społeczeństwem otwartym i tolerancyjnym”. Psycholożka o wynikach Rankingu Szkół LGBTQ+
„Love story called life” – pierwszy polski komiks edukacyjno-prawny dla osób LGBTQ+
Wybraliśmy 10 filmów, które pomogą lepiej zrozumieć osoby LGBT
Polskie plakaty na rzecz wsparcia społeczności LGBT+
10 par LGBTQ+ w filmach animowanych
Nowojorski fotograf tworzy wyjątkowe, szczere i intymne portrety osób LGBT+. Obejrzyjcie te zdjęcia
Polecane
„Nie jesteśmy społeczeństwem otwartym i tolerancyjnym”. Psycholożka o wynikach Rankingu Szkół LGBTQ+
„Love story called life” – pierwszy polski komiks edukacyjno-prawny dla osób LGBTQ+
Wybraliśmy 10 filmów, które pomogą lepiej zrozumieć osoby LGBT
Polskie plakaty na rzecz wsparcia społeczności LGBT+
10 par LGBTQ+ w filmach animowanych