Największe dzieła kina niezależnego XX wieku

Autor: Agnieszka Sielańczyk

18-07-2024

Największe dzieła kina niezależnego XX wieku

fot.kadr z filmu „La Pointe Courte” 1955, Agnès Varda

Kino niezależne jest wielką i ważną częścią światowej kinematografii. W XXI wieku, ze względu na jakość produkcji, stało się wręcz nowym mainstreamem. Po hollywoodzkich studiach przejęło produkcję mocnych dramatów i komedii, które przez długi czas stanowiły trzon ich oferty.

Wiek wcześniej produkcja filmów niezależnych była nie mniej zróżnicowana i artystycznie udana, chociaż wiele z najlepszych tytułów zostało pominiętych i zapomnianych. Zamiast być częścią głównego nurtu, niezależne kino XX wieku stworzyło dla siebie alternatywę – swoistą kontrhistorię kina. Lista najlepszych z tych filmów ujawnia wykluczenia i ograniczenia, jakich doświadczało wiele czołowych artystycznych głosów w erze hegemonii wielkich studiów, nie tylko w Stanach Zjednoczonych. Co dawały widzom niezależne produkcje?

– poruszały tematy pomijane przez główny nurt

– dawały przestrzeń marginalizowanym twórcom, w tym kobietom i czarnoskórym filmowcom

– eksperymentowały z formą i treścią, przesuwając granice sztuki filmowej

– oferowały krytyczne spojrzenie na społeczeństwo i kulturę

– tworzyły innowacyjne narracje przy ograniczonych budżetach

Filmy te stanowiły przeciwwagę dla dominującej hollywoodzkiej estetyki i tematyki, pokazując alternatywne spojrzenie na rzeczywistość i sztukę filmową. Ich znaczenie wykracza poza ramy komercyjnego sukcesu, kształtując istotny nurt w historii kina i inspirując kolejne pokolenia niezależnych twórców.

Sercem niezależnej produkcji jest infrastruktura: filmowcy budujący własny autorytet korzystający ze swojego czasu, pieniędzy i środków materialnych jako fundamentu swojego artystycznego dzieła, czy to z konieczności, czy z wyboru.

Jednak samo pojęcie niezależnego filmu od dawna pozostaje niestabilne, niejasne i niejednoznaczne – sposób, w jaki jest ono definiowane w branży, niekoniecznie odzwierciedla najistotniejsze realia biznesu.

Dzisiejsi niezależni twórcy – definiowani jako wszyscy pracujący poza studiami – obejmują zarówno filmowców D.I.Y. z budżetami rzędu kilkuset dolarów, jak i superprodukcje z dziewięciocyfrowymi budżetami, jeśli włączymy w tę listę reżyserów współpracujących z Amazonem czy Netflixem. Giganci streamingowi zapewnili niektórym znaczącym filmowcom duże zasoby i szeroki zakres artystycznej wolności; jednak w kluczowej kwestii rozwijania przez filmowców własnych struktur i metod produkcji, oni – oraz inni niezależni producenci na dużą skalę, tacy jak A24 – pozostają zbieżni z działaniem największych, amerykańskich studiów filmowych.

1/10

„Symbol of the Unconquered” 1920, reżyseria Oscar Micheaux

Hollywood ustanowiło swoją komercyjną przewagę dzięki filmowi D. W. Griffitha „Narodziny narodu”, który był tak rasistowski i pełen demagogicznych kłamstw, że przyczynił się do odrodzenia Ku Klux Klanu. Gdy czarnoskóry pisarz Oscar Micheaux założył własną firmę producencką, zaczął od tego szczerego i konfrontacyjnego obrazu brutalności Klanu, ich prób kradzieży zasobów czarnoskórych ludzi oraz moralnego prawa do fizycznego oporu.

„Gorączka złota” 1925, Charlie Chaplin

Każdy z klasycznych filmów Charliego Chaplina mógłby znaleźć się na tej liście. Uwolniwszy się od ograniczeń studiów filmowych, ukazał swoje pełne wyzwań współczucie dla obciążonych i wykluczonych, wraz z ogromnym zasięgiem swojego komediowego geniuszu oraz wyrafinowaną precyzją—na ogromną skalę—z jaką je realizował.

„Wampir” 1932, Carl Theodor Dreyer

Niezależność może rozkwitnąć dzięki sukcesowi lub stanowić odwet po porażce. W 1928 roku Carl Theodor Dreyer nakręcił jeden z największych filmów niemych, „Męczeństwo Joanny d’Arc”, który mimo to okazał się komercyjną klapą. Do swojego kolejnego filmu, dźwiękowego, szukał prywatnego finansowania i wykorzystał je w niezwykły sposób, tworząc makabryczną opowieść, która w swoich gorączkowych wizjach i halucynacyjnych działaniach stanowi apogeum kina surrealistycznego.

„Ziemia bez chleba” 1933, Luis Buñuel

Krótki dokumentalny film ukazujący życie w jednym z najbiedniejszych regionów Hiszpanii, Las Hurdes. Buñuel, znany z surrealistycznych i prowokacyjnych filmów, używa w nim rekonstrukcji, aby wzmocnić dramatyzm przedstawianych scen. Film jest krytyką społecznych i ekonomicznych warunków, które zmuszają ludzi do życia w skrajnej nędzy. Ujęcia są niezwykle surowe i szokujące, ukazując brutalną rzeczywistość mieszkańców tego regionu. Mimo że jest to dokument, film zawiera elementy fikcyjne, które podkreślają absurdy i niesprawiedliwości społeczne. Film jest jednym z najważniejszych dzieł Buñuela, łączącym w sobie dokumentalną precyzję z surrealistycznym podejściem do rzeczywistości.

„La Pointe Courte” 1955, Agnès Varda

Podczas gdy fanatyczni młodzi mężczyźni z Cahiers du Cinéma planowali przejęcie francuskiego przemysłu filmowego, inna osoba z ich pokolenia, fotografka imieniem Agnès Varda, niewiele wiedząca o klasycznych filmach czy Cinémathèque, zainspirowana własnymi doświadczeniami na południu Francji oraz powieścią „Dzikie palmy” Williama Faulknera, postanowiła nakręcić dramat. Film, kręcony w plenerze i w dużej mierze samofinansowany, opowiada o paryskiej parze przeżywającej kryzys małżeński w nadmorskim miasteczku, pośród lokalnych tradycji i konfliktów mieszkańców.

„Reguły gry” 1939, Jean Renoir

Pod koniec lat trzydziestych Jean Renoir, który przez całą dekadę wykazywał się niezwykłą reżyserską pomysłowością, współzałożył wytwórnię filmową, która stworzyła tylko jeden film – jego najwybitniejsze dzieło. Renoir w pełni wykorzystał swobodę, jaką zapewniła mu wytwórnia, zarówno pod względem tematycznym, jak i technicznym (kręcąc wiele ujęć, pozwalając aktorom improwizować dialogi i zmieniając fabułę w trakcie filmowania). „Reguły gry” to na wielką skalę wirtualnie operowy romans, który łączy komedię i tragedię, nowoczesność i tradycję, w wielkiej, ale uszczypliwej panoramie życia we Francji. Renoir ukazuje społeczną frywolność i postawy, które prowadziły Francję do moralnego upadku w czasie, gdy demokracja była zagrożona zarówno od wewnątrz, jak i z zewnątrz.

„Psychoza” 1960, Alfred Hitchcock

Kiedy pomysł Alfreda Hitchcocka na ten film został odrzucony przez wytwórnię Paramount, z którą miał kontrakt, włożył w niego własne pieniądze i stworzył swoje najbardziej ekstrawaganckie, najbardziej ekstremalne dzieło — które, bardziej niż którykolwiek z jego innych filmów, przekazuje horror i obłęd na niemal metafizycznym poziomie. Pozycja kultowa.

„Persona” 1966, Ingmar Bergman

Bergman wyszedł poza struktury produkcyjne szwedzkiego kina i znalazł prywatne finansowanie na film, który sprzedał jako niskobudżetowy eksperyment. Było to jego najbardziej oryginalne dzieło — i faktycznie jego najbardziej ekstremalny i najbardziej pomysłowy film, szczyt jego kariery oraz początek historycznej współpracy z Liv Ullmann.

„Rysopis” 1965, Jerzy Skolimowski

Teoretycznie za Żelazną Kurtyną kino niezależne nie istniało. „Rysopis” powstał w niekonwencjonalny sposób, złożony z serii krótkich filmów studenckich nakręconych w łódzkiej Szkole Filmowej, które Skolimowski połączył po ukończeniu studiów. Film przedstawia historię młodego mężczyzny, który czuje się wyobcowany i nieprzystosowany do rzeczywistości PRL-u. Jego buntowniczy charakter i nowatorski styl narracji stanowią mocny manifest niezależności artystycznej w czasach, gdy cała produkcja filmowa była ściśle kontrolowana przez państwo.

„Ona się doigra” 1986, Spike Lee

Przełomowy film, który zapoczątkował karierę Lee jako jednego z najważniejszych twórców kina niezależnego. Film opowiada historię Noli Darling, młodej, niezależnej kobiety z Brooklynu, która prowadzi złożone relacje z trzema mężczyznami. Dzięki odważnemu przedstawieniu seksualności, wolności osobistej oraz dynamiki związków, Lee stworzył dzieło, które stało się manifestem czarnej kultury i nowoczesnej kobiecości. „Ona się doigra” wyróżnia się unikalnym stylem narracji i energią, które stały się charakterystycznymi cechami twórczości reżysera.

Polecane

„Następnym razem nie przegapcie Trumpa”. Urodzinowe życzenia Kyle’a Gassa wzbudziły kontrowersję

Największe dzieła kina niezależnego XX wieku

Polecane

„Następnym razem nie przegapcie Trumpa”. Urodzinowe życzenia Kyle’a Gassa wzbudziły kontrowersję

Rażące zaniedbania prokuratury i brak możliwości wznowienia procesu. Zapadła decyzja – Alec Baldwin niewinny

Nowy film studia A24 z Andrew Garfieldem i Florence Pugh w roli głównej [ZWIASTUN]

„Bieguni" Tokarczuk zamiast Jana Pawła II? Nowe zmiany w liście lektur szkolnych

Otwarcie nowej siedziby Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Znamy szczegóły

Polecane

„Następnym razem nie przegapcie Trumpa”. Urodzinowe życzenia Kyle’a Gassa wzbudziły kontrowersję

Rażące zaniedbania prokuratury i brak możliwości wznowienia procesu. Zapadła decyzja – Alec Baldwin niewinny

Nowy film studia A24 z Andrew Garfieldem i Florence Pugh w roli głównej [ZWIASTUN]

„Bieguni" Tokarczuk zamiast Jana Pawła II? Nowe zmiany w liście lektur szkolnych

Otwarcie nowej siedziby Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Znamy szczegóły